مردم در حال زندگی می‌کنند. آنها برای آینده خود برنامه‌ریزی می‌کنند و نگران آن هستند. تاریخ، مطالعه گذشته است. با وجود مشقت‌ها و مشکلات در رفع خواسته‌های کنونی و پیش‌بینی خواسته‌هایی که در راه است، چرا باید نگران چیزی باشیم که در گذشته اتفاق افتاده است؟ با وجود تنوع شاخه‌های علمی‌مطلوب، چرا باید بر یک مقدار مفید تاریخ پافشاری کنیم؟ چرا بسیاری از دانشجویان و دانش‌پژوهان، بیش از اندازه مورد نیاز خود به دنبال تاریخ هستند؟
برای برنامه‌ریزی مطلوب آینده، توجه به گذشته نقش مهمی‌دارد. توجهی که به زندگی کردن و غرق شدن در گذشته منتهی نشود آنگونه که گفته‌اند: «گذشته، چراغ راه آینده است.» تا وقتی گذشته خود را نشناسیم و از گذشته باخبر نباشیم نسبت به آینده تدبیر سزامندی نخواهیم داشت. مهمترین محصول عمر انسان تجارب اوست؛ تاریخ مجموعه تجارب همه انسانها را در تمام قرون و اعصار پیش روى مطالعه کنندگان مى گذارد. تاریخ پیوسته تکرار مى شود و امام علی(ع) به این حقیقت اشاره کرده می فرماید: «اى بندگان خدا! روزگار در مورد بازماندگان همان گونه جریان پیدا مى کند که درباره گذشتگان جریان داشت!». لذا می توان عوامل شکست و ناکامى‌ها، پیروزى و کامیابى‌ها، شکوفایى تمدّن‌ها، سقوط و انقراض حکومت‌ها و … را در آیینه تاریخ مشاهده کرد.
در ادامه این مقاله به معرفی چند کتاب تاریخی و نقد و بررسی اجمالی آنها خواهیم پرداخت.
دو قرن سکوت
شاید بتوان گفت جنجالی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین اثر زرین‌کوب همین دو قرن سکوت است. دو قرن سکوت که داستان سرگذت ایرانیان طی دو قرن بعد از حمله اعراب به این است، در ابتدا در مجله مهرگان که تحت نظر ارگان لیسانسیه‌های دانشسرای عالی بود، به صورت پاورقی منتشر می‌شد. بعد از اتمام این کتاب از طرف همان ارگان در سال 1330 برای اولین بار منتشر شد. این کتاب بعد از انتشارش به‌سرعت نایاب شد. زرین‌کوب اما به تجدید چاپ رضایت نداد و تصمیم گرفت به بازبینی مطالب کتاب بپردازد و مطالبی را نیز به آن اضافه کند. بعد از پنج سال، بالاخره این کتاب از سوی نشر امیرکبیر منتشر شد. او در مقدمه چاپ دوم برخی نظراتش در چاپ اول را ناشی از جوانی خواند. بعد از پیروزی انقلاب این کتاب توسط نشر جاویدان تجدید چاپ شد و حدود بیست سال بعد از انقلاب، از طرف نشر سخن مجوز چاپ گرفت و تا به امروز منتشر می‌شود.
این کتاب برای خوانندگانی که می‌خواهند اجمالا با تاریخ ایران در دو قرن بعد از حمله اعراب، قیام‌های ایرانیان، وضعیت فرهنگ ایرانی و زبان فارسی در این دوره آشنا شوند، مناسب است. اما باید گفت به‌تنهایی منبع کاملی به حساب نمی‌‍آید و با توجه به گذشت بیش از پنجاه سال از انتشار چاپ اولش، منبعی دست‌اول نیست. بخشی از کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام شهید مطهری نیز به نقد این کتاب اختصاص داده شده است. علاوه بر کتاب چاپی این اثر می‌توانید کتاب صوتی دو قرن سکوت اثر عبدالحسین زرین کوب را از سایت فیدیبو تهیه کنید.
ایران باستان
کتاب ایران باستان نخستین کتابی است که وقایع ایران پیش از اسلام را به شیوه علمی و بر اساس مستندات و کشفیات باستان‌شناسی، همراه با تاریخ و فرهنگ گذشته دیگر ممالک مهم دنیا ارائه و بررسی می‌کند.
این کتاب دایره‌المعارفی است در باب تمدن گذشته کشورهای مختلف و مهم دنیا به ویژه یونان، روم، سوریه، مصر، عربستان، میان‌رود، هند و… به گونه‌ای که هنگام مطالعه آن تنها با تاریخ و سرگذشت سلسله‌های ایرانی نظیر هخامنشی، ماد، اشکانی و سلسله یونانی سلوکی آشنا نمی‌شویم، بلکه در زمینه تاریخ خاورمیانه امروز و یونان باستان که در این مطلب به آن اشاره شده است، اطلاعات ارزشمندی کسب می‌کنیم.
موضوع این کتاب چنان که اسم آن مى‌نماید، تاریخ ایران قدیم است. براى حصول این مقصود در بادى امر چنین به نظر مى‌آمد که باید کتاب را موافق ادوار به قسمت‌هایى تقسیم کرده به شرح وقایع و حوادث هر قسمت مرتبا پرداخت و پیش رفت؛ ولى پس از قدرى تأمّل در تعقیب این نظر تردید حاصل شد، زیرا ایران قدیم در یکى از دوره‌هاى عمر خود به ترتیب تاریخى نخستین دولت جهانى به شمار مى‌رفت و مشرق قدیم را شامل بود.
تاریخ تمام و کمال جهان
این کتاب با نگاهی طنز از زبان یک کودک نه ساله به تاریخ جهان می‌پردازد. در جهان تمام‌و‌کمالی که سَمیوئِل انتخاب کرده ابتدا به یونان باستان و روم و مصر و انگلستان «باستان» پرداخته و بعد به اقتضای طبیعتِ انگلیسی خود تماماً به انگلستان پرداخته تا رسیده به جنگ جهانی اول و از آن‌جا یک‌راست رفته است سراغ جنگ جهانی دوم. آن وقت دنیا را به صورت ده سال ده سال از دم تیغ تحلیل خود گذرانده و حتا سال‌های آغازین قرنِ بیست و یکم را هم بی‌نصیب نگذاشته است. حالا اگر به چین و هند و امریکا و بعضی جاهای دیگر فصل‌های جداگانه‌ای اختصاص نیافته لابد به این دلیل بوده که به پندار انگلیسی‌ها از قدیم‌ندیم، همه‌ی بخش‌های قابل‌سکونت و نیز غیرقابل‌سکونت جهان به پادشاه یا ملکه‌ی انگلیس تعلق داشته است. مگر نه این‌که انگلیسی‌ها روزگاری با افتخار ادعا می‌کردند که خورشید در امپراتوری بریتانیا غروب نمی‌کند؟ برای دانلود کتاب تاریخ تمام و کمال جهان کلیک کنید.
تاریخ تمدن
کتاب تاریخ تمدن نوشته عبدالحسین آذرنگ، به بررسی ریشه‌های تمدن در پیشا تاریخ، تمدن‌های بین‌النهرین و تمدن مصری، می‌پردازد.در این کتاب کوشش شده است که به همه تمدن‌های بزرگ و دگرساز جهان به تناسب توجه شود، و خرده تمدن‌های مهم هم از نظر دور نماند، خرده تمدن‌هایی که اطلاعات درباره آنها در زبان فارسی زیاد نیست، یا به سختی می‌توان به آن اطلاعات دست یافت. آنچه هم اکنون به عنوان تمدن جهانی می‌شناسیم، تمدنی که بر همه جنبه‌های زندگی مادی و معنوی انسان امروز حاکم است، در هم آمیخته میراث همه تمدن‌های بزرگ، همه تمدن‌ها و خرده تمدن‌ها از دیرینه‌ترین روزگاران تا عصری است که یکی از تمدن‌ها با نفوذ مادی و معنوی خود به سراسر جهان سرایت، و بر همه جنبه‌های زندگی بشر سیطره یافته، با ارزش‌های آنها را دگرگون کرده، با آن ارزش‌ها را به چالش خوانده است.
در این تمدن، به رغم هرگونه مدعایی از جانب طرفداران آن، تلاش‌های بشر از دیر باز، و از هر گوشه جهان، سهم و حضور دارد، و اکنون نیز بر سراسر جهان و بر کل بشریت به گونه‌ها و درجات متفاوت تأثیر می‌گذارد. اما سرنوشت آدمی و آینده او به این تمدن جهانی شده و به سیر، مسیر، و تحولات آن وابسته است. خطیر بودن چنین موقعیتی ایجاب می‌کند که دانشجویان همه رشته‌های تحصیلی با چند مبحث، از جمله تاریخ اندیشه‌های تاریخ علم، تاریخ تمدن، مسائل زیست محیطی، و مانند آن آشنا شوند، و پیوندهای رشته خود را با این مبحث‌ها دریابند. همین آشنایی شاید کمک کند تا عقربه‌های جهت نمای رشته‌های مختلف، قطب اصلی حیات را، که آدمی، شیوه زیست، و آینده اوست، گم نکند، و آن را هدف اصلی همه کوشش‌هایش قرار دهد.
کتاب تاریخ کامل ایران
تاریخ کامل ایران، چکیده‌ای است ارزشمند از تاریخ سرزمین باستانی ایران که مشتمل بر دو بخش قبل از اسلام (با قلم استاد ارزشمند حسن پیرنیا) و بعد از اسلام (استاد عباس اقبال آشتیانی) می‌باشد.
این کتاب بسیار بر طبع کسانی خوش خواهد آمد که حوصله‌ی تفصیل تاریخ را ندارند و در عین حال از دانستن تاریخ مملکت متمدن ایران لذت می‌برند.از اعتبار این کتاب همان بس که اکتفا کنیم به حسن‌شهرت نویسندگان آن.
لازم به ذکر است که این کتاب تا آخر عهد قاجار به بازگویی تاریخ ایران پرداخته و برای آنها که علاقمند هستند تاریخ ایران را عاری از غلو و زیاده‌گویی بخوانند، اظهار نظرهای درج‌شده در کتاب، بدون بزرگنمایی و قابل اطمینان بیان گشته است.
