بهترین مستند های جهان (لیست برترین مستندهای خارجی و ایرانی)

بهترین مستند های جهان جایگاهی ویژه در دنیای پرهیاهوی فیلم و سینما دارند. اگرچه شاید به‌اندازه فیلم‌های داستانی مخاطبان انبوهی نداشته باشند، اما این آثار قدرتی منحصر‌به‌فرد در نشان‌دادن واقعیت‌ها، چالش‌های تاریخی و رازورمزهای ناشناخته جهان دارند. مستندها با دقت و عمق خود به ما امکان می‌دهند که به واقعیت‌های پنهان و پیچیده تاریخ و جامعه پی ببریم و با نگاهی جدید، انسان، طبیعت و سیاست را بهتر درک کنیم.

مستندها از میل سیری‌ناپذیر انسان برای درک بهتر جهان اطراف سرچشمه گرفته‌اند. از اولین مستندهای کوتاه و ساده گرفته تا آثار پیچیده و تحسین‌برانگیزی که امروز شاهد آن‌ها هستیم، این ژانر به ما نشان داده که می‌توان واقعیت‌ها را به شیوه‌ای هنری و خلاقانه به تصویر کشید. از مستندهای تاریخی و علمی گرفته تا مستندهایی که به بررسی مسائل سیاسی و اجتماعی می‌پردازند، هر کدام از این آثار از جایگاه منحصربه‌فردی برخوردار هستند.

تاریخچه مستندها به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد، زمانی‌که آثار کوتاه و ساده‌ای مانند در سرزمین شکارچیان سر (1914) آغازگر این ژانر بودد. با پیشرفت تکنولوژی و افزایش مخاطبان، این آثار به‌تدریج پیچیده‌تر شدند و توانستند به ابزاری برای بیان واقعیت‌های مهم جهانی تبدیل شوند. در این مقاله به بررسی بهترین مستندهای جهان، از جمله مستندهای برتر IMDb و نتفلیکس، می‌پردازیم و نگاهی به نقدهای منتقدان و دیدگاه‌های تماشاگران درباره این آثار خواهیم داشت.

مستند سیلوستر استالونه – Sly

• سال ساخت : 2023
• کارگردان : تام زیمی
• امتیاز IMDb : نمره 7/10
• امتیاز راتن تومیتوز : 81%

مستند “Sly” در سال ۲۰۲۳ به‌عنوان یکی از بهترین مستندهای بیوگرافی در وبسایت IMDB انتخاب شد. این مستند نگاهی عمیق و جذاب به زندگی و کارنامه هنری سیلوستر استالونه، ستاره ماندگار سینمای اکشن، می‌اندازد.

استالونه که بیش از نیم قرن است با خلق شخصیت‌های آیکونیکی مانند راکی و رمبو، میلیون‌ها مخاطب را به سینماها کشانده، در این مستند از زوایای مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد. از دوران کودکی تا اوج شهرت و چالش‌های زندگی شخصی، هیچ گوشه‌ای از زندگی این بازیگر پرحاشیه از قلم نیفتاده است.

“اسلای” تنها به بررسی زندگی شخصی استالونه نمی‌پردازد، بلکه به‌طور مفصل به کارنامه هنری او نیز می‌پردازد. از فیلم‌نامه‌نویسی و کارگردانی تا تهیه‌کنندگی، این مستند نشان می‌دهد که استالونه صرفاً یک بازیگر نیست، بلکه یک هنرمند همه جانبه است. این مستند برای علاقه‌مندان به سینما و به‌خصوص طرفداران سینمای اکشن، یک گنجینه ارزشمند است.

مستند دریانوردی – Seaspiracy

• سال ساخت : 2021
• کارگردان : علی تبریزی
• امتیاز IMDb : نمره 8.1/10
• امتیاز راتن تومیتوز : 75%

مستند “دریانوردی” به کارگردانی علی تبریزی مستندسازی بریتانیایی در سال ۲۰۲۱ از نتفلیکس منتشر شد. این مستند با روایتی تکان‌دهنده به بررسی تأثیرات مخرب صنعت ماهیگیری بر محیط زیست پرداخت. Seaspiracy که در زمان انتشار با استقبال گسترده مخاطبان روبه‌رو شد به سرعت به یکی از پربیننده‌ترین مستندهای محیط زیستی تبدیل شد.

صنعت ماهیگیری صنعتی، در سال‌های اخیر به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای اقیانوس‌ها تبدیل شده است. این مستند با ارائه اطلاعات دقیق و مستند، به مخاطبان نشان می‌دهد که چگونه فعالیت‌های انسانی، ازجمله آلودگی و صید بی‌رویه، حیات دریایی را در معرض خطر جدی قرار داده است.

بااین‌حال، برخی از دانشمندان شیلات و فعالان محیط زیستی نسبت‌به صحت علمی برخی از ادعاهای مطرح شده در آن ابراز تردید کردند. این دانشمندان معتقدند که برخی از آمار و ارقام ارائه شده در مستند، اغراق‌آمیز بوده و یا به‌طور کامل صحیح نیستند.

مستند خارجی انفرادی آزاد – Free Solo

• سال ساخت : 2018
• کارگردان : الیزابت چای واشارهی و جیمی چین
• امتیاز IMDb : نمره 8.2/10
• امتیاز راتن تومیتوز : 98%

“صعود انفرادی” (Free Solo) را می‌توان در لیست بهترین مستند های جهان که باید پیش از مرگ تماشا کنید، قرار داد. Free Solo با دریافت جوایز بهترین مستند در مراسم اسکار و بفتا، جایگاه خود را درمیان بهترین‌ها تثبیت کرد. این مستند مهیج، داستان صعود انفرادی الکس هانولد سنگ‌نورد آمریکایی به قله ال کاپیتان در پارک ملی یوسمیتی را روایت می‌کند.

هانولد در این صعود جسورانه، بدون استفاده از هیچ‌گونه طناب یا تجهیزات ایمنی، به تنهایی به بلندترین دیواره گرانیتی جهان صعود می‌کند و نام خود را به‌عنوان اولین فردی که این کار را به انجام رسانده، در تاریخ ثبت می‌کند.

“صعود انفرادی” برای اولین بار در 31 آگوست 2018 در جشنواره فیلم تلورید به نمایش درآمد و مورد استقبال گسترده منتقدان و تماشاگران قرار گرفت. پیتر دبروژ، منتقد مجله ورایتی، در نقد خود بر این فیلم نوشت: “فیلم‌سازان با ظرافت تمام، تمام لحظات هیجان‌انگیز و نفس‌گیر این صعود را به تصویر کشیده‌اند و تماشاگر را در اوج تنش و اضطراب نگه می‌دارند.”

مستند شوآ – Shoah

• سال ساخت : 1985
• کارگردان : کلود لانزمان
• امتیاز IMDb : نمره 8.7/10
• امتیاز راتن تومیتوز : 100%

در میان انبوه مستندهای ساخته شده در مورد جنگ جهانی دوم و جنایات نازی‌ها، «شوآ» (به معنای هولوکاست) جایگاه ویژه‌ای دارد و به حق در لیست بهترین مستندهای جهان قرار می‌گیرد. این اثر حماسی که بیش از 9 ساعت طول می‌کشد، به زوایای تاریک هولوکاست، ازجمله اردوگاه‌های یهودیان و جنایات هولناک نازی‌ها در این اماکن مرگبار، می‌پردازد.

ساخت این مستند عظیم 11 سال به طول انجامیده و حاصل تلاش بی‌وقفه کلود لانزمان کارگردان فرانسوی است. تماشای «شوآ» آسان نیست، نه به‌دلیل حال‌وهوای آن، بلکه به خاطر زمان طولانی‌اش که صبر و حوصله‌ی زیادی را طلب می‌کند.

چیزی که این مستند را به اثری ماندگار و ارزشمند تبدیل می‌کند، روایت بی‌رحمانه و بدون سانسور آن از فاجعه هولوکاست است. لانزمان در این اثر از مصاحبه با بازماندگان، شاهدان عینی و حتی برخی از جنایتکاران نازی استفاده می‌کند تا تصویری واقعی و ملموس از این واقعه هولناک به نمایش بگذارد.

«شوآ» پس از اکران مورد تحسین منتقدان و تماشاگران قرار گرفت و به‌عنوان یکی از بهترین آثار تاریخ سینما شناخته شد. باوجوداین، به‌دلیل تصویری که از لهستان در این مستند ارائه می‌شود در این کشور چندان مورد استقبال قرار نگرفت و حتی دولت لهستان در آن زمان اجازه‌ پخش آن را صادر نکرد.

مستند باغ سنگی – The Stone Garden

• سال ساخت : 1976
• کارگردان : پرویز کیمیاوی
• امتیاز IMDb : نمره 7.3/10

در میان انبوه مستندهای ایرانی، «باغ سنگی» به‌عنوان یکی از بهترین آثار قدیمی این ژانر شناخته می‌شود. این مستند تکان‌دهنده، به زندگی درویش خان و باغ سنگی او می‌پردازد و تصویری غم‌انگیز از اعتراضی خاموش را به نمایش می‌گذارد.

باغ سنگی، مکانی در نزدیکی شهر سیرجان است که درویش خان اسفندیارپور، مردی کر و لال، پس از اصلاحات ارضی و از دست دادن املاکش، آن را به‌وجود می‌آورد. درویش خان در اعتراض به این وضع، دیگر به باغش دست نمی‌زند تا آن‌که کاملا خشک می‌شود. او سپس به شاخه‌های درختان خشکیده سنگ آویزان می‌کند و همچون میوه‌های حقیقی از آن‌ها مراقبت می‌کند.

این مستند، به روایت زندگی درویش خان و باغ سنگی او می‌پردازد و تصویری از درد و رنج این مرد را به نمایش می‌گذارد. درویش خان با خلق این باغ سنگی به نوعی اعتراض خود را به بی‌عدالتی و ظلمی که در حق او شده است، نشان می‌دهد.

اگر از سیرجان عبور می‌کنید، دیدن از این باغ خوفناک و پرماجرا را فراموش نکنید. «باغ سنگی» بدون‌شک یکی از تکان‌دهنده‌ترین و غم‌انگیزترین مستندهایی است که می‌توانید تماشا کنید و درکی عمیق از درد و رنج انسان در برابر بی‌عدالتی به شما می‌دهد.

مستند کازموس ادیسه فضا زمان – Cosmos: A Spacetime Odyssey

این مجموعه مستند که در صدر لیست بهترین مستند های جهان از نظر IMDb قرار دارد، مخاطبان را به سفری شگفت‌انگیز در پهنه هستی می‌برد. کازموس با استفاده از تصاویر خیره‌کننده، گرافیک کامپیوتری و انیمیشن‌های جذاب به کاوش در اعماق کیهان از کهکشان‌ها و ستاره‌ها تا سیارات و موجودات فضایی می‌پردازد.

نیل دی‌گراس تایسون با روایتی جذاب و لحنی صمیمی، مفاهیم پیچیده علمی را به زبانی ساده و قابل‌فهم برای مخاطبان عام بیان می‌کند و به آن‌ها کمک می‌کند تا عظمت و زیبایی کیهان را درک کنند. کیهان: ادیسه‌ای فضازمانی، علاوه‌بر جنبه علمی، به موضوعات فلسفی و اخلاقی نیز می‌پردازد و به مخاطبان کمک می‌کند تا جایگاه خود را در کیهان درک کنند.

مستند پ مثل پلیکان – P Like Pelican

• سال ساخت : 1972
• کارگردان : پرویز کیمیاوی
• امتیاز IMDb : نمره 7.4/10

«پ مثل پلیکان» مستندی به کارگردانی پرویز کیمیاوی و با بازی آقا سید علی میرزا، محصول سال ۱۳۵۱ خورشیدی است. این فیلم که به‌عنوان یکی از تاثیرگذارترین و شاعرانه‌ترین آثار مستند سینمای ایران شناخته می‌شود، روایتگر داستان زندگی غم‌انگیز و پرفرازونشیب سید علی میرزا در خرابه‌های ارگ طبس است.

سید علی در جوانی عاشق دختری به‌نام مریم می‌شود؛ اما مخالفت شدید خانواده‌اش با این وصلت، زندگی را برای او دگرگون می‌کند. مریم که از میرزا ناامید شده با مرد دیگری ازدواج می‌کند و این اتفاق، تاروپود هستی میرزا را از هم می‌پاشد.

غم ازدست‌دادن عشق، میرزا را به جنون می‌کشاند و او را راهی سفری بی‌بازگشت به‌سوی تنهایی و انزوا می‌کند. میرزا، شهر و خانواده را رها می‌کند و به‌مدت 40 سال در خرابه‌های ارگ طبس به دور از مردم و در تنهایی مطلق زندگی می‌کند.

مردم که او را دیوانه می‌پندارند، بارها مورد آزار و اذیتش قرار می‌دهند. زلزله‌ای که در طبس رخ می‌دهد، شایعه مرگ میرزا را برسر زبان‌ها می‌اندازد و گفته می‌شود که او در زیر آوار جان خود را از دست داده است؛ اما 23 سال بعد، در سال 1381، زمانی‌که کارشناسان میراث فرهنگی برای بازسازی ارگ طبس راهی این منطقه می‌شوند، پیکر سالم میرزا را در یکی از بخش‌های ارگ پیدا می‌کنند.

مستند خانه سیاه‌ است – The house is black

• سال ساخت : 1962
• کارگردان : فروغ فرخزاد
• امتیاز IMDb : نمره 7.8/10

“خانه سیاه است” مستندی است به کارگردانی فروغ فرخزاد و تهیه‌کنندگی ابراهیم گلستان که در پاییز سال 1341 در پی دیدار فروغ فرخزاد از آسایشگاه جذامیان بابا باغی تبریز ساخته شد. این فیلم با هدف کمک به جذامیان، جایزه بهترین فیلم مستند همان سال را در فستیوال فیلم آلمان غربی از آن خود کرد.

پس از ساخت مستند “خانه سیاه است” در پاییز سال 1341، این فیلم برای اولین‌بار در بهمن همان سال در کانون فیلم ایران روی پرده رفت. فروغ فرخزاد کارگردان این اثر و ابراهیم گلستان تهیه‌کننده آن در این نمایش حضور داشتند و به تماشای فیلم با تماشاگران نشستند.

“خانه سیاه است” روایتی دردناک از زندگی انسان‌هایی است که به بیماری جذام مبتلا شده‌اند و از سوی جامعه طرد شده‌اند. این فیلم، سکوت و انزوای این افراد را به تصویر می‌کشد و درد و رنج آنها را به گونه‌ای عریان و بی‌رحمانه به نمایش می‌گذارد. جاناتان رزنبام منتقد آمریکایی فیلم “خانه سیاه است” را بزرگ‌ترین فیلم سینمای ایران نامیده‌است.

مستند ایرانی مشق شب – Homework

• سال ساخت : 1962
• کارگردان : عباس کیارستمی
• امتیاز IMDb : نمره 7.8/10

“مشق شب” مستندی ایرانی به کارگردانی عباس کیارستمی است که در سال 1367 ساخته شد. این فیلم که در اواخر دهه شصت خورشیدی تولید شده، نگاهی تصویری و مصور به تکالیف شب دانش‌آموزان مشهور به مشق شب دارد.

کیارستمی در دوره‌ای که خود درگیر کمک به پسرش برای انجام تکالیف بود، به فکر ساخت این فیلم افتاد. او در این مستند به سراغ دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی می‌رود و از آن‌ها درباره مشق شب، سختی‌ها و آسانی‌های آن و تاثیرش بر زندگی‌شان سوال می‌کند.

“مشق شب” اثری ارزشمند در سینمای مستند ایران است که به موضوعی مهم و دغدغه‌مند برای بسیاری از خانواده‌ها می‌پردازد. این فیلم با نگاهی ظریف و دقیق، چالش‌ها و سختی‌های انجام تکالیف شب را به‌تصویر می‌کشد و به مخاطب می‌اندیشد که چه تاثیری بر نظام آموزشی و زندگی دانش‌آموزان دارد.

فیلم هیث لجر – I Am Heath Ledger

• سال ساخت : 2017
• کارگردان : آدریان بویتنهویس و دریک موری
• امتیاز IMDb : نمره 7.3/10
• امتیاز راتن تومیتوز : 86%

“من هیث لجر هستم” یک فیلم مستند محصول سال ۲۰۱۷ از شبکه پارامونت است که به زندگی و مرگ هیث لجر بازیگر مشهور استرالیایی می‌پردازد. لجر در سال ۲۰۰۸ در سن ۲۸ سالگی براثر مصرف بیش از حد داروهای مسکن جان خود را از دست داد.

این فیلم به کارگردانی آدریان بوئیتن‌هویس و دیرک موری، شامل مصاحبه‌هایی با خانواده، دوستان و همکاران لجر است. در این مصاحبه‌ها، آن‌ها خاطرات و تجربیات خود را از لجر به‌عنوان یک فرد و یک بازیگر به اشتراک می‌گذارند و به بررسی علل مرگ او می‌پردازند.

“من هیث لجر هستم” تصویری صمیمی و شخصی از یکی از بااستعدادترین بازیگران نسل خود ارائه می‌دهد. این فیلم به بررسی چالش‌های شهرت و فشارهای زندگی در هالیوود می‌پردازد و به مخاطب کمک می‌کند تا لجر را به‌عنوان یک انسان پیچیده و آسیب‌پذیر بشناسد.

مستند جودی بلوم برای همیشه – judy blume forever

• سال ساخت : 2023
• کارگردان : داوینا پاردو و لیا ولچوک
• امتیاز IMDb : نمره 7.7/10
• امتیاز راتن تومیتوز : 95%

“جودی بلوم برای همیشه” مستندی است که در سال ۲۰۲۳ به کارگردانی داوینا پاردو و لیا ولچوک ساخته شده است. این فیلم به زندگی و آثار جودی بلوم نویسنده مشهور آمریکایی می‌پردازد و به بررسی تاثیر عمیق او بر ادبیات کودک و نوجوان و فرهنگ عامه می‌پردازد.

بلوم با نوشتن کتاب‌هایی مانند “آره، تو میتونی” (Are You There, God? It’s Me, Margaret) و “بلوبری” (Blubber) ” به شهرت رسید. کتاب‌های او به‌دلیل روایت‌های صادقانه و طنزآمیزشان از دوران کودکی و نوجوانی مورد تحسین منتقدان و خوانندگان قرار گرفته‌اند.

“جودی بلوم برای همیشه” از طریق مصاحبه‌هایی با خود بلوم، خانواده، دوستان، همکاران و طرفدارانش تصویری جامع از این نویسنده برجسته ارائه می‌دهد. این فیلم همچنین شامل تصاویر آرشیوی از دوران کودکی و جوانی بلوم و همچنین گزیده‌هایی از کتاب‌ها و فیلم‌های اقتباسی از آثار او است.

یکی از نکات برجسته این مستند، توجه‌به تاثیر پیشگامانه بلوم بر ادبیات کودک و نوجوان است. کتاب‌های او به‌دلیل پرداختن به موضوعات تابو مانند بلوغ، روابط جنسی، و مرگ در زمان خود جنجال‌برانگیز بودند؛ اما در نهایت به شکستن کلیشه‌ها و هنجارها در این ژانر کمک کردند.

بهترین مستندهای جهان که نباید از دست دهید

در دنیای پرهیاهوی امروز، یافتن حقیقت و درک عمیق وقایع تاریخی و علمی کار آسانی نیست؛ اما مستندها به‌عنوان ابزاری قدرتمند می‌توانند دریچه‌ای به‌سوی دنیای واقعی بگشایند و حقایق را به گونه‌ای جذاب و تاثیرگذار به مخاطب ارائه دهند.

اگرچه تماشای مستند به‌عنوان بهترین روش برای کشف حقیقت شناخته نمی‌شود؛ اما بدون‌شک یکی از بهترین و راحت‌ترین راه‌ها برای آشنایی با موضوعات مختلف و کسب اطلاعات عمیق و دقیق است. در این مطلب، به معرفی تعدادی از بهترین مستند های جهان در ژانرهای مختلف ازجمله تاریخی، علمی و سیاسی پرداختیم.

این آثار با روایت‌های جذاب، تصاویر دیدنی و مصاحبه‌هایی با افراد برجسته اطلاعات ارزشمندی را به مخاطب ارائه می‌دهند و دیدگاه‌های جدیدی را به او القا می‌کنند. بااین‌حال، داستان به اینجا ختم نمی‌شود، ما از شما می‌خواهیم که در بخش نظرات، تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید و نام بهترین مستند را برای ما بنویسید.